توی این پست قراره با هم یاد بگیریم که بلواسکای دقیقا چیه و چه فرقی با ماستودون داره. قبل از این‌که این پست رو بخونی بهت پیشنهاد می‌کنم دو تا پست زیر رو اول بخونی تا نوشته‌های من رو بهتر بتونی درک کنی.
مقاله مرتبط: فدیورس دقیقا چه کوفتیه؟
مقاله مرتبط: ماستودون چیه و چطوری کار می‌کنه؟
خب بریم سراغ بلواسکای و باهاش آشنا بشیم تا بفهمیم چه معنایی برای فدیورس داره و من چرا اینقدر ازش خوشم اومده. جک دورسی که یکی از سازنده‌های اصلی توییتر بود، سال ۲۰۱۹ به عنوان مدیر اجرایی توییتر به این فکر میافته که وقتش رسیده یه استاندارد جدید، متن باز و غیر متمرکز برای شبکه‌های اجتماعی به وجود بیاد و در کنار توییتر یه گروه کوچیک راه می‌اندازه تا روی یه همچین ایده‌ای کار بکنن و اسم اون ایده رو هم می‌ذاره بلواسکای (همون آسمون آبی خودمون).
البته اولش قرار بود محصول نهایی به عنوان آینده توییتر مورد استفاده قرار بگیره، ولی خب همه می‌دونیم چی شد دیگه. همین جک دورسی اومد توییتر رو فروخت به ایلان ماسک و توییتر کلا به فنا رفت و تبدیل شد به اکس. چی باقی موند؟ بله، همون بلواسکای.
واسه همین جناب جک دورسی وسایلشو جمع کرد پاشد رفت پیش بقیه بچه‌هایی که روی بلواسکای کار می‌کردن. اونجا شد تقریبا همه‌کاره و عضو هیئت مدیره. اینجوری شد که از سال ۲۰۲۱ بلواسکای تبدیل شد به یه شرکت مجزا.
بعدا در سال ۲۰۲۳ بلواسکای کد کلاینت خودش رو متن باز کرد. البته اوایل کار فقط می‌شد با دعوتنامه عضو بلواسکای شد، اما به مرور این محدودیت برداشته شد و الان دیگه برای همه قابل استفاده هست.
این وسط یه نکته کوچیک هم بگم که جک دورسی سال ۲۰۲۴ کلا دوباره نظرش عوض شد و گفت من اصلا اینجوری دوست ندارم و به طور کامل بلواسکای رو ترک کرد و رفت سراغ پشتیبانی از یه پلتفرم دیگه به اسم Nostr که اونم یه پلتفرم غیر متمرکزه که بیشتر بین جامعه کریپتوکارنسی معروفه و توی این بحث نمی‌گنجه.
بعد از رفتن جک دورسی، یه خانمی به اسم لانتیان جِی گربر اومد شد همه کاره بلواسکای. نکته جالبش اینه که اسم لانتیان در زبان چینی ماندارین به معنی آسمون آبیه. البته جک دورسی بعدا گفته که انتخاب اسم بلواسکای هیچ ربطی به اسم لانتیان نداشته و این مساله کاملا اتفاقی پیش اومده.
حالا چرا بلواسکای داره معروف می‌شه؟
از این فکت‌های بامزه و جالب که بگذریم، باید بگم بلواسکای این روزها خیلی خوب داره پیشرفت می‌کنه و مدام به تعداد کاربرانش داره اضافه می‌شه. دلیل اصلی این اتفاق اینه که بلواسکای از اساس با طرز فکر یکی از موسسان توییتر طراحی و ساخته شده. واسه همین از نظر ظاهری و همین‌طور به لحاظ شیوه کار، خیلی خیلی شبیه به اوایل توییتر به نظر می‌رسه.
همین شباهت بیش از حدش به توییتر، واسه اونایی که قصد دارن اکس رو ترک کنن و به یه پلتفرم جایگزین نقل مکان کنن بیش از حد جذابه. یوزرهای سابق اکس نه از پیچیدگی‌های ماستودون خوششون میاد و نه از متصل بودن تردز به اینستاگرام، واسه همین قبل از همه می‌رن سراغ بلواسکای.
وقتی هم که وارد بلواسکای می‌شن واقعا احساس می‌کنن توی خونه خودشون هستن چون همه چیز رنگ و بوی توییتر سال ۲۰۰۸ رو زنده می‌کنه.
بلواسکای هم جزو فدیورسه؟
تقریبا بله. همون‌طور که ماستودون و بقیه فدیورس از پروتکل ActivityPub استفاده می‌کنن، بلواسکای هم از یه پروتکل اختصاصی به اسم AT Protocol استفاده می‌کنه. این پروتکل رو خود گروه بلواسکای طراحی کردن و در حال حاضر تنها اپلیکیشنی که از این پروتکل استفاده می‌کنه خود بلواسکای هست.
در آینده البته اوضاع اینجوری باقی نمی‌مونه. بعدها قراره اپلیکیشن‌های دیگه‌ای بر پایه AT Protocol ساخته بشن و همه این اپلیکیشن‌ها قراره بر مبنای فدیورس با هم دیگه بتونن ارتباط برقرار کنن.
درست مثل ActivityPub که ماستودون رو داره به جای توییتر، Pixelfed رو داره به جای اینستاگرام، PeerTube رو داره به جای یوتیوب یا Friendica رو داره به جای فیسبوک، AT Protocol هم به زودی در کنار بلواسکای به جای توییتر، اپلیکیشن‌هایی خواهد داشت به جای یوتیوب و فیسبوک و بقیه.
اما تا قبل از این‌که به اون روز برسیم، نمی‌شه گفت بلواسکای به طور رسمی Federate شده، چون AT Protocol فقط یه اپلیکیشن داره و ما هنوز در عمل ندیدیم که اپلیکیشن‌های مختلف بر بستر این پروتکل چطوری می‌تونن با هم ارتباط برقرار کنن. هر چیزی که در ادامه در مورد روش کار AT Protocol می‌نویسم، همه‌اش بر مبنای حدس و گمان و همین‌طور وعده‌های خود گروه طراح AT Protocol هست.
حالا AT Protocol دقیقا چه فرقی با ActivityPub داره؟
همون‌طور که گفتم بلواسکای یه اپ کلاینت متن باز هست که بر مبنای پروتکل متن باز AT Protocol ساخته شده؛ یه پروتکل از فدیورس که به هر کسی اجازه می‌ده یه شبکه اجتماعی متن باز بسازه. پس این یعنی که کلاینت بلواسکای و پروتکل AT هر دو توسط یک تیم ساخته شدن.
این پروتکل از پلتفرم‌های اجتماعی مبتنی بر خودش انتظار داره که مثل دوران گذشته رفتار کنن، مثل همون دوران که هر کسی می‌تونست با استفاده از فید RSS متشرک وبلاگ‌های مختلف بشه (که هنوزم البته می‌شه این کار رو کرد.)
با این حال بر خلاف پلتفرم‌های متمرکز قدیمی، AT Protocol یه شبکه غیر متمرکز ارائه می‌ده که به یوزرهاش اجازه می‌ده که به سادگی اکانت خودشون رو منتقل کنن.
درست شنیدی! یکی از بزرگ‌ترین مزایای بلواسکای در مقایسه با ماستودون اینه که بهت این اجازه رو می‌ده که اکانت خودت رو به طور کامل به هر پلتفرم اجتماعی دیگه‌ای که از AT Protocol پشتیبانی می‌کنه منتقل کنی. اگر پست قبلی من در مورد ماستودون و ActivityPub رو خونده باشی می‌دونی که این کار اونجا خیلی آسون نیست و محدودیت‌های زیادی داره.
از طرف دیگه، توی AT Protocol هنوز نمی‌شه به اون سادگی و راحتی ActivityPub هاستینگ اپلیکیشن‌ها رو خودت بر عهده بگیری و واسه خودت یه سرور از بلواسکای درست کنی. البته در آینده این قابلیت قراره توی AT Protocol تقویت بشه، ولی فعلا از این نظر قابل مقایسه با ActivityPub نیست.
بزرگ‌ترین مزیت AT Protocol نسبت به ActivityPub
اینجا می‌رسیم به همون دلیلی که من بلواسکای رو به بقیه فدیورس ترجیح می‌دم. بزرگ‌ترین مزیت AT Protocol نسبت به ActivityPub اینه که جزئیات زیادی مثل هویت کاربر، نظارت بر محتوا، الگوریتم‌های رنکینگ محتوا و حتی بخش زیادی از داده‌های خود کاربر رو از سرور مجزا می‌کنه.
حالا این به زبون ساده‌تر یعنی چی؟ یعنی این‌که بر خلاف ActivityPub توی AT Protocol می‌شه بین همه اپلیکیشن‌ها (و احتمالا بین سرورهای مختلف هر اپلیکیشن) یه دونه یوزرنیم واحد و مشترک داشت و بخش زیادی از داده‌های اکانت رو به راحتی بین سرورها و اپلیکیشن‌ها جابه‌جا کرد.
از اون مهم‌تر این‌که از اون جایی که داده‌های کاربرها و هویت‌شون توی خود سرور ذخیره نمی‌شه، امنیت کاربر توی AT Protocol خیلی بالاتره و نیاز نیست نگران این باشه که اگه یه روزی یه هکر یه سرور رو هک کرد بتونه از داده‌ها و هویتش سواستفاده کنه.
البته بازم دوباره تکرار می‌کنم که هنوز AT Protocol به طور کامل Federated نشده و ما هنوز در عمل ندیدیم که چطوری کار می‌کنه. همه چیزهایی که نوشتم بر اساس وعده‌هاییه که تیم سازنده AT Protocol دادن. باید صبر کرد و دید وقتی اپلیکیشن‌ها و سرورهای بیشتری به این پروتکل اضافه شدن چطور می‌شه.
چرا بلواسکای (احتمالا) آینده روشنی داره؟
در کنار این‌که استفاده از بلواسکای خیلی ساده هست و حس و حال اوایل توییتر رو می‌ده، بلواسکای یه ویژگی دیگه هم داره که باعث می‌شه آدم به آینده اون امیدوارتر بشه.
قبلا براتون نوشته بودم که ماستودون و تقریبا اکثر پلتفرم‌های فدیورس و پروتکل ActivityPub غیر انتفاعی هستن. خوبیش اینه که دیگه مجبور نیستن منافع یه گروه خاص از سرمایه‌گذار رو دنبال کنن. اما بدیش هم اینه که برای مدیریت کردن نیازهای مالی خودشون فقط به کمک‌های مالی متکی هستن و به سختی می‌تونن سرمایه زیادی برای رقابت با پلتفرم‌های متمرکز جذب کنن.
بلواسکای داستانش فرق می‌کنه، چون بلواسکای یه محصول با سرمایه‌گذارهای خصوصی هست. این یعنی مثل ماستودون چندان درگیر مشکلات مالی نمی‌شن و می‌تونن با خیال راحت روی رقابت با رقبا تمرکز کنن. همین نداشتن دغدغه مالی آدم رو به آینده بلواسکای امیدوار می‌کنه.
ولی خب این قضیه زیاد هم خوشحال کننده نیست، چون از این نظر بلواسکای شبیه به اکس می‌مونه. این یعنی مجبوره مطابق میل سرمایه‌گذارها کار رو پیش ببره.
از طرف دیگه به احتمال خیلی خیلی زیاد در آینده نزدیک بلواسکای هم مثل اکس و تردز به تبلیغات روی میاره تا سود بیشتری گیرش بیاد و بتونه از پس هزینه‌هاش بر بیاد و پابرجا بمونه. این موضوع واسه بعضی‌ها زیاد خوشایند نیست، چون مجبورن دوباره تبلیغات رو توی تایملاین خودشون تحمل کنن، ولی بعضی‌های دیگه مثل من خیلی با این قضیه مشکل ندارن و به نظرشون این برای سرپا موندن کل پلتفرم یه کار ضروریه.
البته خود بلواسکای اعلام کرده که قصد نداره بیش از اندازه روی تبلیغات اتکا کنه و بیشتر سعی داره مدل درآمدش رو بر مبنای فروش اکانت پریمیوم قرار بده. قبل از این‌که فکر کنی بلواسکای هم قراره بشه اکس که توش تقریبا همه چیز در اختیار اکانت‌های پریمیوم قرار گرفته، باید بگم که بلواسکای گفته قرار نیست در این زمینه همون مسیر اکس رو طی کنن و نمی‌خوان مزایای خیلی زیادی در اختیار اکانت‌های پریمیوم قرار بدن و کاری کنن که یوزرهای عادی سرشون بی‌کلاه بمونه.
آسمون آبیه!
خلاصه در مجموع باید بگم که بلواسکای حداقل روی کاغذ وضعیت بهتری داره. البته اونایی که دنبال آزادی بیشتر می‌گردن قطعا ActivityPub و ماستودون رو ترجیح می‌دن، ولی از نظر من مدل AT Protocol خیلی واقع‌گرایانه‌تر و ماندگارتر به نظر می‌رسه.